Баррасии тарҷумаи Қуръони Карим аз италияӣ ба забон ибрӣ
Ба гузориши манобеи хабарӣ, тарҷумаҳои яҳудӣ яке аз мавзӯъоти муҳим дар заминаи тарҷумаи Қуръон ба ҳисоб меоянд, ки ин амр ба далели ҷойгоҳи вижаи яҳудиён дар Аврупо ва дар баҳсҳои қуруни вустоӣ ва ренессанс дар бораи ислоҳоти мазҳабӣ ва низ ба далели мавзеъи мутафовит дар мавриди тамаддуни исломӣ аст.
Ин мақола ба як тарҷумаи қадимии яҳудӣ аз Қуръони Карим мепардозад. Ин тарҷума асари "Ҷейкоб Бен Исраил Холливей" аст, ки аз забони италияӣ ба забони ибрӣ тарҷума шудааст. Роберт Китон онро ба забони лотин тарҷума карда, ки ин тарҷумаро ба бахше аз таърихи тарҷумаҳои модерни аврупоӣ табдил мекунад. Тарҷумаи Китон дар буҳбуҳаи муҷодилоти ислоҳталабона ва ҷанҷолӣ дар бораи Ислом дар қарн шонздаҳум ва ҳабдаҳум оғоз шуд ва талош дошт тарҷумаҳои ҷанҷолии Қуръон дар он давронро баррасӣ кунад.
Он чи дар ин мақола ҳоизи аҳамият аст таваҷҷуҳ ба мароҳили аввалияи тарҷумаи Қуръон дар заминаи мукотиботи яҳудӣ аст, ки таъсири муҳимме бар пажӯҳишҳои классики қуръонӣ хоҳад дошт.
Бо вуҷуди ин ки дар замони хулафо, ғайримуслмонон аз доштани Қуръон, ёдгирӣ ва ё Худои нокарда, нақди ин китоби осмонӣ, мамнуъ буданд, аммо яҳудиён Қуръонро ба хубӣ мешинохтанд ва аз бадви нузули он, бо ин китоби осмонӣ ошно буданд. Таваҷҷуҳи равшанфикрони яҳуд ба Қуръон дар тӯли наслҳо ба туруқи мухталиф нишон дода шуд; Лизо аҷиб набуд, ки китоби муқаддаси як дини тавҳидии ҷадид таваҷҷуҳи пайравони адёни тавҳидиро ҷалб кунад ба вижа, ки яҳудиён таҳти ҳимояти ҳукумати исломӣ зиндагӣ мекарданд.
Ин мамнуъяитҳо барои ғайримусалмонон, марбут ба ошноӣ бо Қуръон ва таҳқиқ дар бораи он буд, ки ҳокимони мусулмон дар қиболи ғайримусалмонон эъмол мекарданд ва ба назар мерасад ин усул дар шуруте, ки Умар, халифаи дувуми мусулмонон дар даврони ҳукумати худ вазъ карда буд ба вуҷуд омада ва дар бисёре аз мутуни даврони Умар омадааст, ки ёдгирии Қуръон барои яҳудиён ва масеҳиён мамнуъ аст; Бо вуҷуди ин ки яҳудиён дар он замон бо забони арабӣ ва Қуръон ошноӣ доштанд ва дар фарҳанг ва адабиёти арабӣ ва исломӣ табаҳҳури бисёре доштанд.
Яҳудиён дар он замон оёти Қуръон ё бахшҳое аз онро тарҷума мекарданд ва афроде вуҷуд доштанд, ки ба шакли махфёна ё ҳатто ба таври мустақим иқдом ба ин кор мекарданд; Чунонки дар бисёре аз навиштаҳои яҳуд мавҷуд аст. Ин дарҳоле аст, ки бисёре аз нависандагони яҳудӣ Қуръонро ба шакли куллӣ ва бидуни ишораи возеҳ ба оёти Қуръон, ба забони ибрӣ тарҷума мекарданд.
Аз ҷумла китобҳои яҳудие, ки миқдори зиёде аз иқтибосҳои Қуръон тарҷума шуда ба забони ибрӣ дар он дида мешавад, китоби «Сарвати нек» аст, ки як китоби ҷанҷолии асари Шамъун ибни Тасмиҳ Даврон, файласуфи яҳудӣ аст.
Дар бархе авқот яҳудиён иборатҳоеро аз Қуръон, аҳодис, адабиёти Араб ва ё аз ҳамсоягони Араби худ ба сурати ғайримустақим бадаст меоварданд, аммо ба назар мерасад, ки ин ибороти ба даст омада машҳур набуданд ва ҳамчунин онҳо ба манбаи ин иборот яъне Қуръон ишорае намекарданд зеро ҳадафи онҳо худи он иборатҳо буд, ки дар китобат ё гуфтори мусулмонон ё яҳуд ва масеҳияти арабзабон шойеъ шуда буд.
Ин масъала танҳо марбут ба он даврон набуд балки дар асри ҷадид низ вуҷуд дошт, монанди иборати «الأَمْر بالمَعرُوفِ والنَّهْي عَنِ المُنْكَرِ», ки манбаи он Қуръон аст (сураи Оли Имрон/110); Ҳамчунин ибороти дигаре, ки дар зиндагии рӯзмраи мо шойеъ аст. Аз ҷумла ин иборот дар сураи муборакаи Фотиҳа: «باسمِ الله و الحمدُللهِ» ва иборати «أَعُوذُ بِاللهِ» ва ҳамчунин ояти шарифаи «كُلُّ مَنْ عَلَيْهَا فَانٍ» дар сураи муборакаи Ар-Раҳмон (ояти 26) вуҷуд дорад.
Дар аҳодис низ ибороте вуҷуд дорад, ки дар миёни Араб ва ғайри Араб даҳон ба даҳон мегардад. Монанд: (إنّما الأعمالُ بالنيّاتِ).
Панҷ нусхаи хаттии Қуръон дар ҳаҷмаҳои мухталиф ба забони ибрӣ вуҷуд дорад, ки иборатанд аз:
1- Нусхаи хаттии Ватикан;, ки комил нест ва байни сатрҳои он тарҷумаи мухтасаре аз забони лотин вуҷуд дорад.
2- Нусхаи хаттии Ҳола дар Олмон; Гӯёи асли ин нусха марбут ба шибҳи ҷазираи Крима ва шояд қароиҳо аст.
3- Нусхаи хаттии Будлияна; ки нусхаи комили Қуръон аст ва дар ҳошияи он тавзеҳоти кӯтоҳе ба забони ибрӣ дар мавриди мазмуни оёти Қуръон навишта шудааст.
4- Қитъаи ду сафҳаи Ҷиниза дар Кембриҷ;, ки шомили сураи Фотиҳа ва 10 ояти нахусти сураи муборакаи Бақара бо ҳуруфи ибрӣ аст.
5- Нусхаи хаттии китобхонаи миллии Русия; ки шомили 2 сафҳа аст ва дар он сураҳои Таквир, Инфитор, Зуҳо, Қадр, Наср ва ҳамчунин ояти 109 сураи Каҳф ва оёти аввал ва дувуми сураи Анбиё навишта шудааст. Гӯё ин нусхаи хаттӣ марбут ба қарни 13 ё 14 мелодӣ аст.
Ҳамонтавр, ки дар гузашта ишора шуд, яҳудиён аз оёт ва бахшҳое аз оёти Қуръон иқтибос мекарданд ва онҳоро бо ҳуруфи ибрӣ нусхабардорӣ мекарданд. Аммо таҳқиқоти марбут ба тарҷумаҳои Қуръон, дар мавриди яҳудиёни қуруни аввалия, ки Қуръонро аз забони арабӣ тарҷума мекарданд, иттилооте ба мо намедиҳад.
Аввалин тарҷумаи Қуръон ба забони ибрӣ, ки мустақиман аз як манбаи арабӣ анҷом шудааст, тарҷумаи Ҳерман Труддорф (Лейпсиг-1857) аст. Пеш аз он ду тарҷумаи ибрӣ вуҷуд дошта, ки аз забонҳои аврупоӣ тарҷума шуда буд ва ба назар мерасад, ки яке аз онҳо тарҷумаи италияии Қуръон, ки бар пояи тарҷумаи лотин буд ва дигарӣ тарҷумаи нидерландӣ буд, ки бар пояи тарҷумаи фаронсавӣ анҷом шуда буд.
Бинобар ин мо бо ду масири мухталиф аз тарҷума қарор дорем:
А) Қуръон ба забони арабӣ > тарҷума ба забони лотин > тарҷума ба забони италияӣ > тарҷума ба забони ибрӣ.
Б) Қуръон ба забони арабӣ > тарҷума ба забони фаронсавӣ> тарҷума ба забони нидерландӣ > тарҷума ба забони ибрӣ.
Дар бахши дувуми ин мақола ба баррасии тарҷумаи ибрии Қуръон тавассути Яъқуб ибни Исроил хоҳем пардохт.
